Bir kipin-zamanın, bir başka kip yerinde kullanılmasıdır. Bir başka ifadeyle; eylemin, çekimlenişine göre taşıması gereken anlamın dışına çıkmasıdır.
İPUCU: Cümlenin bütünündeki anlam, özellikle zaman anlamlı zarflar, anlam kaymasını bulmada önemli ipucudur.
1) Geniş Zamanda Kayma
Örnekler:
- Nasrettin Hoca bir gün pazara gider. ("gitmiş" yerine) Çocuk bir de bakar ki çantası yerinde yok. ("bakmış") Şimdi eve gider, parayı alır, gelirsin. (Emir yerine: git, al, gel.)
- Paramı hemen şimdi isterim. (İstiyorum.)
- Şimdi bırak, birkaç dakika sonra okursun. (Gelecek zaman yerine)
- Acele etme, birazdan gideriz. (Gelecek zaman yerine)
- Arabayı yazın alırız. (Gelecek zaman yerine)
2) Şimdiki Zamanda Kayma
Örnekler:
- Burada cuma günleri pazar kuruluyor. (Geniş zaman yerine: ... kurulur.)
- O, bu eşek şakalarını hep yapıyor. (...yapar)
- Annen yarın baklava yapıyor mu? (Gelecek zaman yerine: yapacak mı?)
- Pazarlığa girişiyorum, kafesi istediğim fiyata satın alıyorum. ("-di'li" geçmiş yerine:... giriştim, satın aldım.)
- Başat bir de bakıyor ki Tepegöz mışıl mışıl uyuyor. ("-miş'li" geçmiş yerine:... bakmış ki ...)
- İncili Çavuş, yine bir gün kantarın topuzunu kaçırıyor. ("-miş'li geçmiş yerine:... kaçırmış.)
3) Gelecek Zamanda Kayma
Örnekler:
- Bunu alacak, götürecek, dayına teslim edeceksin. (Emir kipi yerine: al, götür, teslim et.)
- Ama, çok dikkatli olacaksın. (Emir veya gereklilik yerine:... ol, olmalısın.)
- Trafik tıkanmış olacak. (Olasılık - tahmin anlamlı:... olmalı.)
4) Gereklilik Kipinde Kayma
Gereklilik ekiyle çekimlenmiş "olmak" yardımcı eylemi, olasılık - tahmin anlamı verecek biçimde kullanılabilir.
Örnek:
- Telefon etmediğine göre vazgeçmiş olmalı. (... olabilir, olacak)
5) Belirli Geçmiş Zamanda Kayma
Örnek:
- Altı aylıkken dişim çıktı, bir yaşımda yürüdüm, iki yaşımda konuştum. (Belirli geçmiş zaman ekleri "çıkmış, yürümüşüm, konuşmuşum" anlamında belirsiz geçmiş zaman kipi yerine kullanılmıştır.)
6) İstek Kipinde Kayma
Örnekler:
- İki soru daha yapaydın, tercih yapmakta hiçbir sıkıntı olmayacaktı. (yapaydın: yapsaydın; istek kipi koşul kipi yerine kullanılmıştır.)
- Böyle bir konuyu anlatırken arkadaşımızın dikkatini dağıtmayalım. (dağıtmayalım: dağıtmayın; istek kipi emir kipi yerine kullanılmıştır.)
7) Emir Kipinde Kayma
Örnekler:
- Kolay gelsin! ("Kolay gele" anlamında istek kipi yerine emir kipi kullanılmıştır.)
- Allah ne muradın varsa versin! (versin: vere anlamında istek kipi yerine emir kipi kullanılmıştır.)